Chi tiết bài viết

CPI là gì?

CPI là viết tắt của Consumer Price Index, hay Chỉ số Giá Tiêu dùng. Đây là một chỉ số kinh tế vĩ mô quan trọng được sử dụng để đo lường sự thay đổi trung bình theo thời gian của mức giá hàng hóa và dịch vụ mà một hộ gia đình tiêu biểu thường mua.

Nói một cách đơn giản, CPI cho biết:

"Hôm nay, một rổ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng điển hình đắt hơn (hoặc rẻ hơn) bao nhiêu so với tháng trước hoặc năm trước."

Rổ hàng hóa và dịch vụ của CPI

Để tính CPI, các cơ quan thống kê sẽ xây dựng một "rổ hàng hóa" đại diện cho thói quen chi tiêu của người dân. Rổ này bao gồm nhiều nhóm mặt hàng thiết yếu, chẳng hạn như:

• Lương thực và dịch vụ ăn uống: Gạo, thịt, rau củ, ăn uống ngoài gia đình...

• Nhà ở và vật liệu xây dựng: Tiền thuê nhà, điện, nước, gas, vật liệu sửa chữa...

• Thiết bị và đồ dùng gia đình: Tủ lạnh, máy giặt, đồ dùng nhà bếp...

• Y tế và giáo dục: Chi phí khám chữa bệnh, học phí, sách vở...

• Giao thông: Xăng dầu, vé tàu xe, chi phí bảo dưỡng phương tiện...

• Văn hóa, giải trí và du lịch: Vé xem phim, dịch vụ du lịch...

• May mặc, mũ nón, giày dép.

• Bưu chính viễn thông.

• 

• So sánh chỉ số CPI một số quốc gia

Tại sao CPI lại Quan trọng?

CPI không chỉ là một con số, nó là thước đo chính thức và phổ biến nhất của lạm phát. Nó có ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt của đời sống kinh tế:

1. Thước đo Lạm phát và Giảm phát

• Lạm phát: Khi CPI tăng (thường tính theo % so với cùng kỳ năm trước), điều đó có nghĩa là giá cả đang tăng lên, sức mua của đồng tiền bị giảm xuống. Đây là lạm phát.

• Giảm phát: Khi CPI giảm, giá cả đang có xu hướng đi xuống.

Các ngân hàng trung ương, như Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hay Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), sử dụng CPI để đánh giá tình hình kinh tế và đặt ra các mục tiêu kiểm soát lạm phát.

2. Ảnh hưởng đến Chính sách Tiền tệ

CPI là căn cứ chính để các ngân hàng trung ương quyết định tăng hay giảm lãi suất cơ bản.

• Nếu lạm phát (CPI) tăng cao và vượt mức mục tiêu, ngân hàng trung ương thường sẽ tăng lãi suất để kiềm chế chi tiêu và làm chậm lại tốc độ tăng giá.

• Nếu lạm phát thấp hoặc xảy ra giảm phát, họ có thể giảm lãi suất để kích thích kinh tế.

3. Điều chỉnh Thu nhập và Chi tiêu

• Lương và Trợ cấp: CPI được dùng để điều chỉnh tiền lương, lương hưu, và các khoản trợ cấp xã hội để đảm bảo mức sống của người dân không bị giảm sút do lạm phát (gọi là trượt giá).

• Hợp đồng kinh doanh: Nhiều hợp đồng cho thuê dài hạn hoặc thỏa thuận lao động sử dụng CPI để điều chỉnh giá trị theo thời gian.

4. Đánh giá Sức mua của Đồng tiền

Bằng cách so sánh CPI theo thời gian, đại ka có thể thấy được sức mua thực tế của số tiền mình đang có. Nếu thu nhập tăng chậm hơn CPI, thì đại ka đang thực sự nghèo đi.

Cách tính CPI (công thức cơ bản)

Mặc dù việc tính toán thực tế rất phức tạp, công thức cơ bản để tính CPI là:

CPI=Chi phıˊ mua rổ haˋng hoˊa ở kyˋ​ goˆˊcChi phıˊ mua rổ haˋng hoˊa ở kyˋ​ hiện tại​×100

Ví dụ:

• Nếu chi phí mua rổ hàng hóa vào năm gốc (năm cơ sở) là 100.000 đồng.

• Và chi phí mua rổ hàng hóa tương tự ở năm hiện tại là 105.000 đồng.

CPIna˘m hiện tại​=100.000105.000​×100=105

Điều này có nghĩa là mức giá chung đã tăng 5% so với năm gốc (Lạm phát = 105−100=5%).

Phân loại CPI

Trong phân tích kinh tế, người ta thường quan tâm đến:

1. CPI Tổng thể (Headline CPI): Bao gồm tất cả các mặt hàng trong rổ. Đây là con số thường được báo chí công bố.

2. CPI Lõi (Core CPI): Loại bỏ những mặt hàng có biến động giá mạnh theo mùa vụ hoặc yếu tố khách quan, chủ yếu là thực phẩm tươi sống và năng lượng (xăng dầu). CPI lõi giúp các nhà hoạch định chính sách có cái nhìn chính xác hơn về xu hướng lạm phát cơ bản và dài hạn mà không bị nhiễu bởi các cú sốc tạm thời.