Chi tiết bài viết

Cách ngân hàng tạo ra tiền là một quá trình thú vị và thường gây hiểu lầm. Ngân hàng Thương mại (NHTM) không in tiền, nhưng chúng có khả năng tạo ra tiền (tiền ghi sổ) thông qua hệ thống dự trữ phân đoạn (Fractional Reserve Banking).

Đây là cách thức hoạt động cơ bản:

1. Cơ chế Dự trữ Phân đoạn

Khi bạn gửi tiền vào ngân hàng, ngân hàng chỉ giữ lại một phần nhỏ theo yêu cầu của Ngân hàng Trung ương (tỷ lệ dự trữ bắt buộc) và dùng phần lớn còn lại để cho vay.

• Tỷ lệ Dự trữ Bắt buộc (r): Giả sử 10% (0.1).

• Tiền mới tạo ra (M): Mọi khoản tiền gửi mới có khả năng tạo ra tổng cung tiền bằng Tiền gửi ban đầu x (1/r)

2. Quá trình Tạo Tiền Ghi Sổ

Quá trình này diễn ra qua nhiều vòng cho vay và gửi tiền như sau:

1. Vòng 1 (Tiền gửi Ban đầu):

   • Bạn gửi 100 triệu VNĐ vào Ngân hàng A.

   • Ngân hàng A giữ lại 10% (10 triệu VNĐ) và có thể cho vay 90 triệu VNĐ.

2. Vòng 2 (Cho vay):

   • Ngân hàng A cho Công ty X vay 90 triệu VNĐ.

   • Công ty X dùng 90 triệu VNĐ đó để trả cho Nhà cung cấp Y.

   • Nhà cung cấp Y mang 90 triệu VNĐ đó gửi vào Ngân hàng B.

3. Vòng 3 (Tạo thêm tiền):

   • Ngân hàng B giữ lại 10% của 90 triệu VNĐ (9 triệu VNĐ) và có thể cho vay 81 triệu VNĐ.

   • Quá trình này cứ tiếp diễn: 81→72.9→65.61, v.v.

Mỗi khi một ngân hàng cho vay, khoản tiền đó lại trở thành một khoản tiền gửi ở ngân hàng khác, và tạo ra một khoản cho vay mới. Dù khoản vay mới nhỏ hơn ban đầu, nhưng tổng cộng, nó làm tăng tổng số tiền (cung tiền) trong nền kinh tế.

3. Kết quả Tổng thể (Số nhân Tiền tệ)

Nếu quá trình này tiếp diễn vô hạn, tổng lượng tiền ghi sổ được tạo ra từ 100 triệu VNĐ ban đầu sẽ là:

Tổng cung tiền =Tiền gửi ban đầu × (1/Tỷ lệ dự trữ bắt buộc) =100 triệu VNĐ×0.11​=1.000 triệu VNĐ (1 tỷ VNĐ)

Như vậy, từ 100 triệu VNĐ tiền mặt ban đầu, hệ thống ngân hàng đã tạo ra 1 tỷ VNĐ tổng cung tiền trong nền kinh tế. Khoản tiền 900 triệu VNĐ tăng thêm chính là tiền ghi sổ (Book Money) hay tiền bút tệ mà ngân hàng đã tạo ra thông qua các khoản cho vay.